De strategie van Circulus-Berkel, gericht op 'verduursaming', brengt met zich mee dat voortdurend pilots, projecten en nieuwe introducties plaatsvinden. Hieronder een selectie uit de meest opvallende in 2017.
Circulus-Berkel is samen met haar gemeenten een uniek project gestart voor de ontwikkeling van een sorteercentrum voor kleding en ander textiel. Uniek, omdat het centrum naast betere milieuprestaties en extra werkgelegenheid ook de afzet van textiel volgens mvo-eisen zal waarborgen. In 2017 is de aanbesteding uitgeschreven die begin 2018 leidde tot de gunning aan ReShare Leger des Heils. Het centrum, waarmee 25 fte (ongeveer veertig mensen) aan sociale werkgelegenheid zal ontstaan, zal in 2019 volledig operationeel zijn.
Bijzonder aan het concept is dat het een trendbreuk vormt met de klassieke sortering en vermarkting van textiel. Voor het eerst is besloten om niet te gaan voor de hoogste prijs van de afzet van het gesorteerde textiel, maar voor een afzet die mvo-verantwoord is. Op dit moment is er namelijk geen zekerheid te krijgen dat uitgesorteerd textiel uiteindelijk terechtkomt op een plaats waar het verantwoord wordt verwerkt, en niet door bijvoorbeeld kinderarbeid of onder erbarmelijke arbeidsomstandigheden. Om dat te voorkomen, is de aanbesteding gericht op de kostendekking van de inzameling en sortering en op volledige transparantie van de bewerkings- en afzetketen. Het textiel moet volgens mvo-maatstaven verwerkt worden en als product of grondstof op de markt komen. De uiteindelijke meeropbrengst van de afzet wordt gedeeld tussen de gemeenten en de geselecteerde private partij.
De inzameling van restafval staat van oudsher centraal in het afvalbeheer. Sinds 2007 is dat gaan verschuiven. Grondstoffen zijn waardevol. Om meer en goede grondstoffen te krijgen, wordt de service op grondstoffen versterkt en die voor restafval verminderd. Zo is in een aantal gemeenten de inzamelfrequentie van restafval verlaagd. Bij gespiegeld of omgekeerd inzamelen worden de waardevolle grondstoffen aan huis opgehaald, en het restafval door de inwoners weggebracht. In feite is het ‘omgekeerd’ van hoe de inzameling van afval in Nederland van oudsher is opgezet: restafval wordt veelal aan huis ingezameld en voor waardevolle stromen als glas, papier en kunststoffen is vaak een brengvoorziening.
Het tempo waarin de inzameling verandert en de structuur waarvoor gekozen wordt, verschillen per gemeente. In veel gemeenten zijn voorzieningen voor het gespiegeld inzamelen al voor een groot deel aanwezig. Dat geldt bijvoorbeeld voor de ondergrondse brengvoorzieningen bij hoogbouw en in binnensteden. In grondstoffenplannen wordt vooruitgekeken naar gespiegeld inzamelen. Samen met gemeenten gaat Circulus-Berkel verder met het verkennen van de mogelijkheden op lokaal niveau. Daarbij is niet alleen de hoeveelheid grondstoffen maatgevend, maar steeds meer de kwaliteit van de ingezamelde grondstoffen in relatie tot de mogelijkheden van hergebruik of recycling.
Gespiegeld inzamelen in het buitengebied is in de meeste gevallen geen reëel alternatief, omdat de afstanden naar de brengvoorzieningen te groot worden. In de gemeente Bronckhorst is daarom een variant op omgekeerd inzamelen ingevoerd: inzamelen op maat. Inwoners in het buitengebied kunnen via www.circulus-berkel.nl, via de Afvalvrij App of via direct contact met het KlantenContactCentrum melden of gft of restafval moet worden opgehaald. Wekelijks rijdt een speciaal voertuig een route langs alle aangemelde huizen. Het nieuwe systeem heeft geleid tot een licht hogere grondstoffenopbrengst. Het aantal gereden kilometers is vrijwel hetzelfde – ondanks de wekelijkse inzameling – doordat op basis van de aangemelde adressen de route telkens wordt geoptimaliseerd. De gemeente Lochem voert dit systeem in 2018 ook in het buitengebied van Lochem in.
Het afgelopen jaar zijn weer stappen gezet om luiers en ander incontinentiemateriaal hoogwaardiger te verwerken. Op dit moment is verbranden de meest gebruikelijke verwerkingsmethode. Er vinden proeven plaats om het incontinentiemateriaal samen met slib uit rioolwaterzuivering te verwerken. De proeven worden regionaal gehouden bij GMB in Zutphen. Tijdens het verwerkingsproces wordt ammoniak teruggewonnen in de vorm van ammoniumsulfaat dat kan worden afgezet als kunstmest. De luiers worden gecomposteerd met het zuiveringsslib en verwerkt tot biobrandstof.
De vooruitzichten zijn positief. Begin 2018 zal duidelijk worden of de methode succesvol is en ook opgeschaald kan worden voor grotere hoeveelheden materiaal.
In Deventer is in 2017 het gehele jaar een proef gehouden met het scheiden van groente en fruit in de keuken. Aan de inwoners werden daarvoor speciale inzamelmiddelen beschikbaar gesteld. De proef wordt gehouden om te bepalen of het gescheiden inzamelen van keukenafval een alternatief is voor bewoners die geen GFT-container hebben maar hun GFT wel willen scheiden. Uit de evaluatie blijkt dat de waardering voor dit type inzameling hoog is. In 2018 zal de gemeente zich buigen over het vervolg.
Belangrijk doel van de proef is verder om te bepalen of deze stroom een bijdrage kan leveren aan de bio-economie. De eerste uitkomsten zien er veelbelovend uit. De kwaliteit van het ingezamelde materiaal is beter dan verwacht. Uit analyses van TNO bleek dat er meer waardevolle nutriënten in zitten waarvoor toepassingsmogelijkheden zijn. Welke toepassingen echt in het verschiet liggen, is de volgende stap van onderzoek. De wens is om uiteindelijk het keukenafval regionaal te gaan bewerken tot producten, zoals specifieke eiwitten. Er lijken voldoende kleinschalige oplossingen beschikbaar om dat op regionale schaal te realiseren. De inzamelkosten zijn wel hoog. Of er een sluitende businesscase is te maken, hangt dan ook af van hoe hoogwaardig het ingezamelde materiaal kan worden toegepast.
De verwachting is dat over twee tot drie jaar meer duidelijkheid is. In die tijd zal vooral kennis en ervaring bijeengebracht worden. Daarvoor worden allianties opgezet met publieke partijen om gezamenlijk de ontwikkeling professioneel uit te bouwen.
Medio 2017 startte in een wijk in Zutphen een proef met de gescheiden inzameling van afval met een 3BoxStack-trolley en een aanrechtbakje. Zeventien gezinnen konden hun PMD, papier en glas afvoeren in een driecompartimententrolley. Groente, fruit en etensresten konden zij kwijt in een emmer met composteerbare zakken en een aanrechtbakje voor keukenafval. Dit alles werd wekelijks opgehaald door medewerkers van de sociale werkvoorziening Delta. De proef die een half jaar duurde wordt begin 2018 geëvalueerd. Daarna wordt besloten of deze al dan niet een vervolg krijgt.
Behalve in de gemeente Epe is de BEST-tas in 2016 in alle gemeenten geïntroduceerd. Met deze stevige inzameltas van gerecycled plastic kunnen oude boeken, elektrische apparaten, speelgoed en textiel in huis tijdelijk worden opgeslagen. Op de inzameldag wordt de tas aan de straat gezet en opgehaald. Per post ontvangt het huishouden een nieuwe tas. In een deel van de gemeente Epe zal in 2018 een proef worden gehouden met de BEST-tas.
Daarmee vormt de BEST-tas een extra middel om grondstoffen uit het restafval te houden waarmee ook aanvullende werkgelegenheid wordt gecreëerd. De materialen en apparaten uit de tas worden gesorteerd door kringlooporganisaties in de regio die ze vervolgens in hun eigen winkels verkopen. De onverkoopbare producten worden doorgeleid naar gespecialiseerde verwerkers voor hergebruik of recycling. E-goed bijvoorbeeld naar het Weee-sorteercentrum in Apeldoorn, kleding en ander textiel naar Leger des Heils ReShare en plastic speelgoed naar recyclers van harde kunststoffen.
De BEST-tas is een nieuw inzamelconcept dat nog doorontwikkeld moet worden. De bijdrage die de tas kan leveren aan grondstoffenbehoud staat inmiddels vast. In 2016 werd bijna 209 duizend kilo extra grondstoffen uit het restafval gehouden, vooral textiel en e-goed. De BEST-tas verdringt bovendien niet andere vormen van inzameling. De hoeveelheid textiel en e-goed in verzamelcontainers bleef minimaal op het niveau van 2016. Via de BEST-tas worden van e-goed vooral de kleine en middelgrote apparaten ingezameld die anders vaak bij het restafval belanden.
Het verbeterpunt voor de BEST-tas ligt in het gebruik. Gemiddeld over alle gemeenten is het gebruik in 2017 afgenomen. Sinds de invoering in 2016 is er geen integrale verspreiding meer geweest van de tas, dit lijkt van invloed op het aantal actieve deelnemers. Opvallend zijn de grote verschillen per gemeente in deelnemende huishoudens. In de gemeente Bronckhorst doet 20 procent van de huishoudens mee en in Apeldoorn 4 procent. In 2017 is ingezet op communicatie om participatie te vergroten, maar dat heeft niet het verwachte effect gehad. Gebleken is dat er nogal wat mensen moeite hebben met onder meer de inzamelfrequentie en de tijd die zit tussen het inzamelen van een BEST-tas en de verstrekking van een nieuwe tas.
Ook aan de optimalisatie van de opwerking van de materialen van de BEST-tas wordt gewerkt, zoals met de ontwikkeling van een textielsorteercentrum in de regio.
Het draagvlak om PMD te scheiden van het restafval is in de regio zeer groot. Onderzoek in het afgelopen jaar toonde aan dat 94 procent van de inwoners huishoudelijk afval zoveel mogelijk scheidt. 92 procent scheidt PMD zoveel mogelijk en 6 procent doet dat deels. Inwoners gaven bovendien massaal aan dat zij het goed vinden dat PMD in de eigen gemeente gescheiden wordt ingezameld en gerecycled. Het onderzoek liet ook zien dat inwoners worstelen met wat PMD is. De kennis daarover schiet tekort, en dat weerspiegelt zich in het ingezamelde PMD waarin nog te veel materiaal zit dat er niet in thuis hoort. In oktober 2017 is daarom een campagne gestart om de kwaliteit van het ingezamelde PMD te verhogen door de hoeveelheid niet-verpakkingen terug te dringen. Met de slogan ‘Doe mee met PMD’ richt de campagne zich op kennis en bewustwording over wat PMD is en waarom afvalscheiding zo belangrijk is. De campagne is een gezamenlijk initiatief van vijf overheidsbedrijven en Suez, het bedrijf dat het ingezamelde PMD sorteert.
Sinds 2015 hebben alle gemeenten in de regio van Circulus-Berkel een aparte inzamelstructuur voor plastic verpakkingen, metalen verpakkingen en drankpakken (PMD). In 2017 zagen we de stijging van de hoeveelheid ingezameld PMD afvlakken met een toename van 7 procent. Gemiddeld werd door de inwoners in het verzorgingsgebied van Circulus-Berkel 30 kilo PMD aangeboden in 2017.
Het afgelopen jaar is ook hard gewerkt aan het verbeteren van de afzet van de gesorteerde kunststoffen. Het doel is een steeds hoogwaardiger recycling. Nu de inzameling in kwantiteit in Nederland van kunststoffen goed op gang is gekomen, moet de verwerking van alle uitgesorteerde stromen tot halffabricaten zich verder ontwikkelen. Circulus-Berkel is daarin gesprekspartner op verschillende landelijke podia om die ontwikkeling langjarig vorm te geven en veilig te stellen.
Een aantal belangrijke aanbestedingen is in 2017 uitgeschreven of voorbereid. De aanbesteding voor de ontwikkeling en bouw van het Clean Tech Center inclusief Recycleplein in Deventer, de grootste investering voor Circulus-Berkel tot nu toe, is voorbereid. De procedure zal in 2018 starten. Voor de exploitatie van het Textielsorteercentrum is de tender in 2017 uitgeschreven en begin 2018 gegund aan ReShare Leger des Heils. De opdracht voor het ophalen en verwerken van diverse soorten groenstromen van de gemeente Apeldoorn en van Circulus-Berkel is gegaan naar Remondis en voor het bladafval naar Veluwenkamp Bedrijven.
Daar waar meer schaalgrootte gewenst is bij aanbestedingen zoeken wij samenwerking met partnerbedrijven. Zo hebben we met AREA, AVU, GAD en ROVA in het samenwerkingsverband ‘Combinatie Oost’ de sortering van PMD aanbesteed. Het afgelopen jaar is met ROVA en Twente Milieu het transport en de verwerking van verpakkingsglas aanbesteed. Voor Circulus-Berkel is de opdracht naar Suez gegaan. Met dezelfde twee partnerbedrijven is in 2017 de verwerking van klein gevaarlijk afval uitgeschreven, die in 2018 gegund zal gaan worden.
Gedurende geheel 2017 zijn verschillende grootschalige evenementen geweest waarbij Circulus-Berkel ondersteuning heeft gegeven. Verreweg het grootste evenement was Serious Request dat aan het einde van het jaar in Apeldoorn plaatsvond. Ruim een half miljoen bezoekers kwamen van 18 tot en met 24 december naar het Marktplein toe. Circulus-Berkel verzorgde de afvalinzameling en reiniging. De voorbereidingen daarvoor zijn direct na de zomer begonnen, omdat bij dit soort grootschalige evenementen met extra veiligheidsmaatregelen rekening moet worden gehouden. De reiniging startte iedere nacht om vier uur, omdat dan het bezoekersaantal het laagst was en de veegmachines het minste last veroorzaakten. Overdag werd nog aanvullende ondersteuning gegeven met prik- en veegploegen. Het afval werd op het hele evenemententerrein in twee bakken ingezameld die ruggelings geplaatst waren: restafval en PMD. Dat bleek een goed systeem, omdat het ingezamelde PMD een goede zuiverheid had. In de laatste nacht van 24 december is na het openen van het Glazen Huis de reiniging van start gegaan om voor half acht eerste kerstdag het terrein weer schoon te krijgen. Dat is allemaal zeer goed verlopen door de grote inspanning van de medewerkers.
In 2018 gaan we samen met andere partnerbedrijven kijken hoe we nog meer grondstoffen kunnen behouden tijdens dergelijke grootschalige evenementen.
Al enkele jaren zamelt Circulus-Berkel in de zomer op de Recyclepleinen jong snoeisel van de Taxus baccata. Het snoeisel bevat baccatine, een waardevolle stof die wordt gebruikt voor de productie van medicijnen tegen kanker. De opbrengst is dit jaar ten goede gekomen aan de Stichting Taxus voor Hoop zelf. De stichting organiseert de actie in Nederland en zal het geld aanwenden voor het professionaliseren van de organisatie, om volgend jaar weer extra aan goede doelen te geven.
CleanWise heeft in 2017 een vlucht genomen tot 81 deelnemende scholen. Aan het programma dat gericht is op bewustwording en gedragsverandering doen in vijf gemeenten basisscholen mee en in drie gemeenten middelbare scholen. Ontstaan vanuit de gedachte dat grondstoffen scheiden op school net zo gewoon moet zijn als thuis, kunnen scholen meedoen met een programma waarbij inzameling en educatie gecombineerd zijn. De deelnemende basisscholen krijgen dezelfde inzamelmiddelen voor gescheiden inzameling als thuis en daarnaast een educatief programma dat in samenwerking met educatieve partners is ontwikkeld. Een website en educatiepakket leveren alle informatie over CleanWise, voor zowel de docent, ouders als de kinderen.
In 2017 zijn de eerste middelbare scholen aangesloten op het programma. Daarvoor is de aanpak meer maatwerk. Hier ligt de focus vooral op de inzameling van PMD en ook de educatie is specifieker afgestemd op de school. De deelnemende scholen spreken van een groot succes, omdat de campagne een zwaan-kleef-aan-effect heeft op de scholieren, waardoor het aantal dat participeert snel toeneemt en de gedragsverandering wordt gerealiseerd.
Ook verenigingen kunnen in een aantal gemeenten meedraaien in het project. Binnen CleanWise wordt naast aandacht voor afval scheiden ook steeds vaker aandacht besteed aan de bestrijding van zwerfafval. Daarnaast wordt met CleanWise in een aantal gemeenten aangesloten bij het programma ‘Schoon Belonen’.
Zes gemeenten in de regio doen mee met de landelijke pilot voor het gescheiden inzamelen van blikjes en flesjes: ‘Schoon Belonen’. De pilot heeft tot doel zwerfafval te bestrijden, retourstromen te bevorderen via beloning en de maatschappelijke betrokkenheid te vergroten. De beloning is per gemeente verschillend. Bronckhorst, Doesburg, Deventer, Lochem en Zutphen sluiten de pilot aan op het programma van CleanWise. Het project loopt ook in 2018 door.
De gemeente Deventer is in 2017 een offensief gestart voor een schonere leefomgeving. Daarbij richt ze zich op de enkelingen die zich niet aan de regels houden, waardoor het straatbeeld verrommelt. Er is extra ingezet op handhaving, maar er werd ook intensiever opgeruimd en nauwkeuriger ingezameld. Hotspots werden geïnventariseerd en aangepakt. Voor afval dumpen in prullenbakken is een aanpakplan gemaakt dat in 2018 wordt uitgevoerd.
De samenwerking met Weee.nl voor de sortering en recycling van e-waste is een goed voorbeeld van hoe milieuwinst en het creëren van werkgelegenheid hand in hand kunnen gaan. Het centrum behoudt grondstoffen en creëert daarvoor extra werk, ook voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Het sorteercentrum opende in januari 2016 zijn deuren voor het sorteren van afgedankte elektrische en elektronische apparaten uit ons werkgebied. Het was de eerste stap in het regionaal bewerken van ingezamelde goederen. De samenwerking is vanaf 2017 iets anders ingericht. Circulus-Berkel verzorgt de toelevering van de materiaalstromen voor de sortering, Weee.nl stelt het terrein en de faciliteiten ter beschikking, stuurt het proces en de mensen aan en vermarkt de gesorteerde apparaten.
Het afgelopen jaar is geanalyseerd welke typen kunststof aanwezig zijn in de aangeleverde elektrische apparaten. Doel is de voorsortering te verbeteren, zodat de kunststoffen eenvoudiger als monostroom aan een verwerker kunnen worden geleverd. De eerste resultaten laten zien dat de materialendatabase daarvoor nog verder moet worden uitgebreid en donkere kunststoffen nog verder geanalyseerd moeten worden.